Từ nhiều năm qua, Lễ hội hoa ban được tỉnh Điện Biên tổ chức thường niên vào dịp trung tuần tháng 3 – đúng vào dịp mở màn Chiến dịch Điện Biên Phủ. Sau gần 10 năm tổ chức, Lễ hội hoa ban đã dần trở thành thương hiệu, là sản phẩm đặc trưng của du lịch Điện Biên.
Hoa ban – loài hoa tượng trưng cho người con gái Thái, đặc trưng của núi rừng Tây Bắc, đã được các đông đảo văn, nghệ sỹ đưa vào tác phẩm của mình. Nhà thơ Nguyễn Đình Huân từng viết: Bông hoa phớt hồng, tim tím, trắng tinh/ Tượng trưng cho mối tình cô gái Thái/ Khi bị người cha ép duyên ngang trái/ Cô chết đi hóa hoa dại bên đồi…
Cây ban là loại cây thân gỗ, phân bố ở Bắc Lào, Bắc Thái Lan và Tây Bắc Việt Nam. Dựa vào mầu hoa, người ta tạm thời chia làm ba loại hoa ban: trắng, trắng tím và tím trắng. Một số người cho rằng có giống hoa ban đỏ, song thực tế, hoa ban Tây Bắc không có màu đỏ. “Hoa ban đỏ” là tên một bộ phim nói về một trận chiến tại chiến trường Điện Biên năm 1954. Hiện nay, một số nơi đã lai tạo thành công giống hoa ban đỏ, du nhập vào Việt Nam và trồng ở một số địa phương.
Trước năm 1970, cây ban mọc trên các triền núi rất nhiều, mùa hoa ban nở trắng cả núi rừng Tây Bắc. Phần lớn cây ban có chiều cao trên 5m, cành, tán cũng cao. Những người không phải là dân bản địa, không có điều kiện đi rừng, không biết trèo cây để lấy hoa, lấy ngọn ban, sẽ không biết được đặc điểm, hương vị, màu sắc cụ thể của hoa, nhìn từ xa chỉ thấy màu trắng.
Từ năm 1985, việc phát rừng làm nương, trồng cây lương thực để phục vụ cuộc sống người dân mở rộng, diện tích rừng hoa ban bị thu hẹp đáng kể. Vì vậy, nhiều người lên Điện Biên không còn may mắn để ngắm nhìn, chiêm ngưỡng vẻ đẹp và hương thơm bạt ngàn của hoa ban như trước.
Đầu những năm 2000, để tạo cảnh quan đô thị, thị xã Điện Biên Phủ (thuộc tỉnh Lai Châu cũ) đã triển khai trồng cây hoa ban. Thời điểm đó, thị xã Điện Biên Phủ đi mua giống cây tại Sơn La, đã mua nhầm sang cây móng bò. Cây hoa ban và cây móng bò đều là thân gỗ, ngoại hình gần giống nhau, tuy nhiên lá cây móng bò có thùy sâu hơn lá cây ban; ngọn non cây móng bò xanh hơn, vị ngọt hơn cây ban. Cây hoa ban cứng hơn, cao hơn cây móng bò. Hoa của cây móng bò thưa, nhỏ hơn hoa ban…
Khoảng năm 2007 – 2008, tỉnh Điện Biên đã tổ chức trồng cây ban trên đồi A1 bằng giống cây ban ươm từ hạt, có chiều cao 30 – 40 cm, nhưng tỷ lệ sống không cao. Do đó, tỉnh Điện Biên đã tổ chức đánh, tỉa cây ban nhỡ từ rừng về trồng. Toàn bộ kinh phí do cán bộ, công nhân viên toàn ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Điện Biên đóng góp, mỗi người một ngày lương.
Ngày nay, hoa ban trở thành “thương hiệu” của Điện Biên. Nhiều năm gần đây, mảnh đất cực Tây của Tổ quốc này tiến hành trồng mới, nhân rộng và bảo tồn các “tuyến đường, khu đồi, cứ điểm di tích” rợp bóng hoa ban. Hằng năm, khi tháng 3 về, hoa ban bung nở trắng trời, đưa hương theo gió, lan tỏa…
Năm 2014, tỉnh Điện Biên lần đầu tổ chức Lễ hội hoa ban và đã trở thành lễ hội thường niên vào mỗi dịp tháng 3, nhằm kỷ niệm trận đánh đầu tiên của Quân đội ta vào cứ điểm Him Lam ngày 13/3/1954 – trận đánh mở màn cho Chiến dịch Điện Biên Phủ.
Theo nhiều chuyên gia, để cây hoa ban phát triển bền vững, tỉnh Điện Biên cần xây dựng quy hoạch, kế hoạch trồng cây hoa ban chi tiết cụ thể; không nên trồng theo ý thích tự phát của từng cá nhân, tổ chức. Cũng cần nghiên cứu trồng nhiều loài cây có hoa cho phù hợp. Tỉnh cũng cần có chủ trương, quy hoạch những nơi có diện tích rừng ban tự nhiên để tập trung khoanh nuôi, tu bổ, nâng cao tỷ lệ cây hoa ban; tập trung xây dựng công viên hoa rừng, trong đó hoa ban là chủ yếu, bên cạnh đó trồng thêm hoa dã quỳ, hoa đào, hoa mai, hoa anh đào…
Hoa ban là loại hoa rừng đẹp, đặc trưng của núi rừng Tây Bắc. Việc gìn giữ những giá trị quý giá đó sẽ góp phần phát triển văn hóa, xã hội và du lịch đối với tỉnh Điện Biên trong thời gian tới.
Nguồn tin: Điện Biên: Tan chảy với miền hoa ban nở rộ trên khắp cung đường thơ mộng, quanh co (baoquocte.vn)
